Aangepaste voeding belangrijk voor fysieke en mentale gezondheid

van verrijkte voeding tot fingerfood en suikervrije producten

De toenemende vergrijzing zorgt voor heel wat uitdagingen. Een van de belangrijkste problematieken is de ondervoeding bij ouderen en mensen met kauw- en slikproblemen. Een aangepaste voeding zonder dat men zich anders moet voelen dan de andere is de laatste jaren enorm geëvolueerd. Steeds meer trekt men de holistische kaart waarbij voeding als een onderdeel gezien wordt van de therapie. Wij spraken met Benedicte De Zutter, diëtiste en Marketing Manager bij Revogan, over wat de belangrijkste problematieken zijn in de sector, wat oplossingen zijn en welke rol voeding kan spelen.

Vergrijzing

Vergrijzing neemt toe

Tussen 2017 en 2027 zullen volgens de meest recente vooruitzichten het aantal 65-plussers stijgen met meer dan 22%. Dat is een sterkere groei dan we in de voorbije 10 jaar gezien hebben (+18%). Hierdoor zullen er in Vlaanderen in 2027 zo’n 288.000 65-plussers meer zijn dan in 2017 met een toenemende verouderingsgraad als gevolg. (Bron: statistiek Vlaanderen)

Zorgt de vergrijzing voor de grootste problematieken en uitdagingen in de sector?

Benedicte De Zutter: “De vergrijzing is al een aantal jaar één van de grootste uitdagingen in onze sector en dat zal wellicht zo blijven in de toekomst. We moeten dan ook met de hele zorgsector ernaar streven om een bijdrage te leveren naar een goede voedingstoestand, niet om die vergrijzing te veranderen, maar om de onafhankelijkheid zo lang mogelijk te verzekeren zodat men minder snel zorgen nodig heeft. Er is daar al wat beweging in die richting maar er is nog veel werk aan de winkel.”

Problematieken

Ondervoeding

“Een van de belangrijkste problematieken is ondervoeding. Tot 70% van de 75-plus-jarigen in België lijdt aan ondervoeding. Wanneer men het niet meer aangenaam vindt om te eten omdat kauwen, slikken of de hand-mondcoördinatie niet meer vanzelfsprekend is, dan wordt het moeilijk om voldoende voeding op te nemen – en dus ook voldoende eiwitten, calorieën, vitaminen en mineralen – met ondervoeding als gevolg.”

Eiwitbehoefte stijgt

“Bovendien vermindert de natuurlijke hoeveelheid van collageen heel sterk naarmate men ouder wordt. Collageen is een belangrijk eiwit voor het beenderenstelsel en de spiermassa. Veel mensen denken dan aan arm- of beenspieren, maar de vitale organen zoals het hart en de longen, dienen ook van voldoende eiwitten te worden voorzien om naar behoren te kunnen functioneren. Dat geldt zeker met het coronavirus die net deze organen het hardst aantast. Vanaf de leeftijd van 70 jaar, vermindert de natuurlijke hoeveelheid collageen met 40% per jaar, terwijl de behoefte naar de eiwitopname dubbel zo groot is als bij jongvolwassenen.”

Portionering

“Naarmate men ouder wordt, wordt men minder actief. Door het dalen van de stofwisseling, verbruikt men minder energie en is er ook een lagere energie-opname. Bovendien eten ouderen maar een kwart van een normale portie, terwijl hun eiwitbehoefte dubbel zo groot is als bij jongvolwassenen. De grote uitdaging ligt erin om in die kleinere portie het aantal calorieën te behouden en het eiwitgehalte te verdubbelen.”

Verrijkte voeding als oplossing

Welk type voeding kan hiervoor als oplossing dienen?

“Voor dergelijke eiwittekorten werken we al even met verrijkte voeding. Dat is voeding waar men in een kleinere portie een maximaal aantal calorieën en eiwitten in steekt, om de persoon in kwestie in de beste mogelijke vorm te houden.”

In welke mate is deze verrijkte voeding geëvolueerd?

“Ik heb zelf nog de brikjes met verrijkte voeding in vloeibare vorm weten komen. In de sector hadden we dan ook allemaal het gevoel dat we het ei van Columbus gevonden hadden. Je weet perfect de hoeveelheid eiwitten die men opneemt en het is makkelijk in gebruik. De brikjes hebben jaren hun nut bewezen en doen dat nog steeds in vele gevallen, maar we hebben door de jaren heen ook een aantal mindere punten gezien. Vaak komen de brikjes niet volledig leeg terug waardoor het effect van deze bijvoeding verloren gaat. Bovendien wordt het vaak als minder smakelijk aanzien en wil de bewoner of patiënt net niet het gevoel krijgen dat ze iets anders krijgen. Hieruit is het idee ontstaan om voeding te ontwikkelen die er niet alleen hetzelfde uitziet, maar ook maximaal verrijkt is in een kleinere portie en zo dicht mogelijk aanleunt bij het originele product, en dat van ontbijt tot avondmaal, inclusief snacks en desserts. Dat is onder de vorm van fruitsappen, desserten, warme maaltijdcomponenten, graanvlokken- en pappen.”

Hoe heeft u de rol van voeding zien evolueren in uw carrière?

“In het begin van mijn carrière heb ik gewerkt als diëtiste in een zorginstelling waar mensen met verschillende noden verbleven. Toen was er ook al voldoende aandacht aan de voeding en het belang ervan. Daarna is er echter een periode geweest waarbij alles precies kon opgelost worden met medicatie. Wat we vandaag zien, is dat het totale welzijn van de bewoner/patiënt veel beter wordt bekeken en opgevolgd. En voeding speelt daar nu eveneens een cruciale rol in. We zien meer en meer wisselwerkingen tussen de verschillende disciplines en ook de keuken wordt hierin meer betrokken. Die verrijkte voeding is daar een weerspiegeling van en zit eigenlijk tussen apotheek en keuken. Vandaag de dag staan de ouderen veel meer centraal om hen een zo goed mogelijke oude dag te bieden. Dat is pas de laatste drie à vier jaar sterk veranderd en ik verwacht dat die trend ook de volgende jaren zich zal voortzetten.”

Kauw- en slikproblemen

Is die verrijkte voeding enkel bedoeld om ondervoeding bij senioren te voorkomen?

“Zeker niet, het is bedoeld voor iedereen die moeilijkheden ervaart met eten en daarbij het risico loopt om ondervoed te geraken. Ook voor mensen met kauw-en slikproblemen zijn er verregaande ontwikkelingen gebeurd om het eetcomfort alsook de smaakbeleving te optimaliseren. Hierbij staan de texturen van de maaltijdcomponenten centraal. De klassering van de verschillende texturen is internationaal vastgelegd (IDDSI) van 0 tot 7. Naarmate het cijfer stijgt, krijg je een andere structuur. De klasses 3 en 4, waarbij alles glad gemalen of dik vloeibaar is maar zeker geen stukjes mogen bevatten, zijn de belangrijkste gradaties voor mensen met een slikproblematiek. Deze zijn bovendien niet evident om als chef zelf te maken. De consistentie moet elke keer hetzelfde zijn, en ook de juiste dosering van het aantal calorieën en eiwitten is moeilijker te bepalen.”

Fingerfood

“Voor mensen die niet meer zelfstandig kunnen eten met mes en vork, bestaat er fingerfood. Dat heeft niks te maken met de tapas die iedereen kent, maar wel met de manier van eten. De impact op de mentale gezondheid wanneer men niet meer zelfstandig kan eten is zeer groot. Het is vaak zeer confronterend dat je voor alles afhankelijk bent van zorgkundigen, bijna op het niveau als van een baby. Dankzij fingerfood kan men terug zelfstandig eten, maar dan met de handen, en wordt het risico op ondervoeding sterk teruggeschroefd.

Het is bovendien ook bewezen dat fingerfood zeer positieve effecten heeft op zowel het lichaam als de geest van de patiënt/bewoner. Toch heeft fingerfood al op veel tegenkanting gestoten, vooral van de dichte omgeving van de bewoner/patiënt. Maar als we hen uitleggen dat die zelfstandigheid net zo belangrijk is voor die geestelijke gezondheid, dan kunnen ze het wel plaatsen. Bovendien wordt de druk op het personeel in de keuken en de zorg voor een groot stuk weggenomen.”

Je eet minstens evenveel met je ogen. Wordt er ook meer aandacht besteed aan de presentatie van dergelijke voeding?

“Het is voor de persoon die eiwitrijke voeding of een aangepaste textuur nodig heeft, veel leuker om een glas fruitsap of dessert te krijgen dat er net hetzelfde uitziet als dat van zijn medebewoner die geen aangepaste voeding nodig heeft. Hoe toegankelijker het eruit ziet, hoe minder men zich anders zal voelen en hoe leuker eten terug wordt. Als je de evolutie vergelijkt met vijftien jaar geleden, dan staan we al heel ver.”

Is het dan onmogelijk om als chef van de zorginstelling zelf in te staan voor deze verrijkte voeding?

“Het is niet de bedoeling om met dergelijke voeding in concurrentie te treden met de chef van de keuken maar hen net de hand te reiken met onze expertise. Want het is niet evident om zelf deze maaltijdcomponenten te bereiden. Het is een erg complex product en het vraagt veel tijd en energie om tot het perfecte resultaat te komen. De chef dient deze componenten enkel op te warmen en hij kan het gerecht nog personaliseren naar eigen wens, bijvoorbeeld met huisbereide saus. Bovendien is het een erg veilige manier om mee te werken en sluit je ook het risico op microbiologische gevaren uit. Covid-19 heeft dat nog versneld en heeft de vraag naar deze veilige producten doen stijgen.”

Prijskaartje

Dergelijke producten vergen veel R&D werk. Hoe valt dat te rijmen met zorginstellingen waar er een dagtarief heerst voor de maaltijden?

Benedicte: “Ik denk dat de meeste keukens van vandaag er al uit zijn dat je zo’n voeding niet kan aanbieden aan de klassieke dagprijs. Ik denk dat het belangrijk is om te benadrukken dat in veel gevallen verrijkte voeding tijdelijk kan zijn. Vaak is het zo dat mensen na een operatie verrijkte voeding krijgen om terug op krachten te komen of om uit die ondervoedingszone te geraken. Eens dat terug op peil is, kan men in vele gevallen opnieuw een (semi--)normaal dieet volgen.”

diabetes

Enkele cijfers

Op basis van de meest recente gegevens kunnen we duidelijk stellen dat het aantal mensen met diabetes in de afgelopen decennia meer dan verdubbeld is. Het gaat vooral om een stijging in het aantal mensen met type 2 diabetes, de meest voorkomende vorm (meer dan 9 op 10) van diabetes. Oorzaken zijn te zoeken in de vergrijzing van de bevolking en een ongezonde leefstijl. (Bron: Diabetes Liga)

Steeds meer mensen krijgen op jongere leeftijd een suikerproblematiek.
Hoe heeft u dat zien evolueren?

“De markt van suikervrije en suikerarme producten is sterk geëvolueerd en gigantisch gegroeid de afgelopen jaren. Ik verwacht dat deze producten alleen nog maar belangrijker zullen worden. Het is niet meer zo uitzonderlijk dat jonge mensen diabetes type 2 krijgen. De komende vijf jaar zie ik het suikervrije verhaal zeker nog belangrijker worden. Mensen moeten in principe voor een stuk heropgevoed worden. Toch merk ik dat er een steeds grotere interesse is voor producten die algemeen bijdragen aan de gezondheid. Niet alleen diabetici kiezen voor suikervrije producten, ook iedereen die bewust wil letten op zijn gezondheid, kiest al eens sneller voor dit type producten.”

Zal dat heropvoeden nog belangrijker worden in de toekomst?

“Ja, al zie je dat dat al volop bezig is. De aandacht voor gezondheid en gezonde voeding is sterk gegroeid de laatste jaren. De media speelt daar onder andere een zeer grote rol in. Meer dan ooit worden we geconfronteerd met campagnes over gezonde voeding en beweging. Maar ook de overheid neemt nu veel meer initiatief. Denk maar aan een preventieve test om darmkanker op te sporen of een jaarlijkse mammografie voor vrouwen boven 50. Niet alleen wordt hierdoor enorm veel geld bespaard aan gezondheidszorg, we krijgen ook een gezondere bevolking die veel bewuster is dan jaren geleden.”